W dobie cyfrowej dominacji smartfony stały się nieodłącznym elementem życia wielu nastolatków. Choć korzystanie z urządzeń mobilnych samo w sobie nie musi być problemem, nałogowe używanie smartfona może negatywnie wpływać na rozwój, zdrowie psychiczne i relacje społeczne. Wpis ten wyjaśnia, jak rodzice mogą identyfikować sygnały problemu oraz w jakim momencie warto sięgnąć po wsparcie specjalisty.
Czym jest “uzależnienie od smartfona” i “problematic smartphone use”?
W literaturze naukowej częściej używa się terminu problematic smartphone use niż „uzależnienie” – oznacza on utrudnienia w kontroli korzystania, nasilenie zachowań kompulsywnych, wpływ na codzienne funkcjonowanie i negatywne skutki psychiczne czy fizyczne.
Badania wskazują, że często to nie sama długość korzystania (czas ekranowy) decyduje o problemie, lecz utrata kontroli, przymus sprawdzania i niepokój przy odłączeniu.
Magdalena Bigaj, edukatorka higieny cyfrowej i autorka książki Wychowanie przy ekranie. Jak przygotować dziecko do życia w sieci , podkreśla, że choć korzystanie z technologii bywa konieczne i wartościowe, to kluczową rolę odgrywa świadome zarządzanie nawykami, wyciszanie powiadomień i ograniczanie bodźców utrzymujących kompulsywne zachowania.
Najnowsze badania — skala, korelaty i efekty
Skala problemu w populacji dzieci i młodzieży
- W polskim badaniu przeprowadzonym na grupie nastolatków (wiek 16–19 lat) stwierdzono, że 6,1 % respondentów spełnia kryteria uzależnienia od smartfona, a kolejne 32,2 % znajdowało się w strefie ryzyka.
- Na świecie szacuje się, że przedpandemicznie wskaźniki uzależnienia od smartfona wśród dzieci i młodzieży w różnych badaniach sięgały od 5 % do nawet 50 %.
- W najnowszym przeglądzie badań wykazano silny negatywny związek między problematycznym używaniem smartfonów a poziomem aktywności fizycznej — im mniej ruchu, tym większe ryzyko uzależnienia.
Korelaty i skutki negatywne
- W badaniu polskim stwierdzono, że nastolatkowie z mniejszą aktywnością fizyczną częściej przejawiają objawy uzależnienia oraz że większy czas siedzenia jest istotnie powiązany z poziomem korzystania z urządzeń mobilnych.
- Nadmierne używanie smartfonów wiąże się z zaburzeniami snu: trudnościami z zasypianiem, skróconym czasem snu i obniżoną jakością wypoczynku.
- Korzystanie z urządzeń mobilnych bezpośrednio przed snem nasila pobudzenie, stres lub eksponowanie intensywnej treści, co utrudnia zasypianie.
- W badaniach międzynarodowych młodzież z “addictive screen use” była w większym ryzyku nawrotów nastroju depresyjnego, lęku czy myśli samobójczych niż ci, u których występowało jedynie długie korzystanie bez cech kompulsywności.
Te dane zwracają uwagę na to, że warto patrzeć nie tylko na czas ekranowy, ale na jakość relacji użytkownika z urządzeniem — czyli: czy traktuje je jak przymus, czy narzędzie.
Jak rodzice mogą zidentyfikować problem?
Oto sygnały ostrzegawcze, na które warto zwrócić uwagę:
- Utrata kontroli
- Dziecko/lub nastolatek deklaruje, że chce skrócić czas spędzany ze smartfonem, ale nie potrafi tego zrobić.
- Spędza więcej czasu niż planował, często przekracza ustalone limity.
- Objawy odstawienia psychicznego
- Niepokój, irytacja, nerwowość, gdy telefon jest niedostępny.
- Silna potrzeba „sprawdzenia” powiadomień.
- Negatywny wpływ na inne sfery życia
- Spadek wyników w nauce; trudności ze skupieniem.
- Zaburzenia snu (problemy z zasypianiem, budzenie się w nocy).
- Ograniczenie aktywności pozaekranowej: rezygnacja z hobby, spotkań z przyjaciółmi.
- Konflikty rodzinne związane z korzystaniem z urządzenia.
- Ukrywanie korzystania lub zaprzeczanie
- Dziecko chowa telefon, usuwa historię użytkowania albo reaguje defensywnie, gdy porusza się temat korzystania.
- Zjawiska towarzyszące
- Prokrastynacja (odkładanie obowiązków), zaniedbywanie obowiązków domowych.
- Zmęczenie oczu, bóle głowy, napięcie karku.
Dla rodzica ważne jest prowadzenie uważnej obserwacji: warto zapisywać, kiedy i w jakich sytuacjach dziecko sięga po telefon, jakie emocje mu towarzyszą i czy korzystanie przerywa inne aktywności.
Kiedy warto zwrócić się o pomoc?
Jeśli zauważysz, że pomimo prób rozmów i ograniczeń, trudności się nasilają — to moment, by rozważyć wsparcie specjalisty. Wskazania, kiedy zdecydowanie szukać pomocy:
- Gdy objawy uporczywie utrzymują się przez dłuższy czas (miesiące).
- Kiedy negatywnie wpływają na edukację, relacje z rodzeństwem czy rówieśnikami.
- Jeśli pojawiają się zaburzenia nastroju, lęk, myśli destrukcyjne lub zaburzenia snu.
- Gdy dziecko samo odczuwa cierpienie i mówi o braku kontroli.
- Jeśli rodzicielskie interwencje nie przynoszą efektu lub prowadzą do narastających konfliktów.
Specjalista (psycholog dziecięcy, psychoterapeuta, psychiatra dziecięcy) może pomóc przez diagnozę, terapię (indywidualną lub grupową), psychoedukację oraz wprowadzenie narzędzi samoregulacji.
Rola rodziców i strategii wspierających
- Modeluj zdrowe nawyki
- Magdalena Bigaj podkreśla znaczenie tego, że dorosły również powinien świadomie korzystać z technologii — przykład idzie z góry.
- Jedna z jej rekomendacji: trzymanie telefonu poza zasięgiem wzroku, gdy podejmujemy inne aktywności (nauka, posiłek).
- Ogranicz powiadomienia
- Pozostaw tylko te absolutnie niezbędne (połączenia, SMS). Inne powiadomienia warto sprawdzać świadomie w ustalonym czasie.
- Ustal wspólne zasady rodzinne dotyczące korzystania ze smartfonów
- Na przykład “czas bez ekranów” w domu wieczorem lub w weekend.
- Zasada: urządzenia nie powinny być obecne w sypialni nocą.
- Wprowadź aktywności zastępcze
- Zachęcaj do sportu, zajęć kreatywnych, hobby wymagających fizycznej obecności.
- Aktywność fizyczna pełni rolę buforującą ryzyko nadmiernego użycia smartfona.
- Rozmawiaj regularnie
- Pytaj, kiedy i dlaczego dziecko sięga po telefon.
- Buduj zaufanie, by dziecko mogło mówić o emocjach, potrzebach i trudach.
- Stopniowe ograniczenia zamiast radykalnych zakazów
- Zbyt ostre restrykcje mogą prowadzić do buntów lub ukrywania korzystania.
Nałogowe korzystanie ze smartfonów to złożony problem, wymagający uwagi nie tylko na poziomie czasu użytkowania, ale także jakości relacji z urządzeniem i mechanizmów kontroli. Najnowsze badania — zarówno polskie, jak i zagraniczne — wskazują, że kompulsywne użycie i objawy odstawienia są powiązane z negatywnymi skutkami dla snu, nastroju i aktywności fizycznej.
Magdalena Bigaj wnosi do tego dyskursu cenne spojrzenie na edukację cyfrową, modelowanie postaw i strategie higieny cyfrowej, które mogą być praktycznym wsparciem dla rodzin.
Jeśli zauważasz u swojego dziecka objawy opisane powyżej — nie zwlekaj. Konsultacja z psychologiem dziecięcym lub terapeutą może być pierwszym krokiem do zdrowszej relacji z technologią i lepszego samopoczucia dziecka.